(Кон претставата „Бура“ од Вилијам Шекспир во режија на Роберт Вилсон, во продукција на Народнит театар „Иван Вазов“ од Софија, Бугарија. Главни улоги: Веселин Мезеклиев, Родина Боршош, Василена Винченцо, Јавор Валканов, Константин Еленков, Пламен Димов)

Роберт Вилсон со „Бура“ понудува уште едно артистично чудо исткаено од неговиот синтетизиран начин н мислење каде што визуелизцијата и знаковните аспекти се најкруцијлни. И во оваа режисерска концептуализација ги препознавме неговите потези и решенија типични за „Шекспировите сонети“ на Белринер ансамблот и „Пушкиновите сказни“ од Театарот на Нациите во Москва, но тој е секогаш процесуален и развоен во својата аналитика, па така во оваа претства имаме малку повеќе актерска препознатливост и крактерна придвиженост која за миг излегува од сатиричната амблематичност на сите ликови. „Бура“ е една од Шекспировите драми која во својата драматургија има состојки и на комедија и на трагедија, пиеса со сочни ликови и прилично комплициран заплет. Вилсоновата концепција ја поедноставува таа сложеност врз основа на адаптацијата на текстот од страна на Јута Фербрс (особено заплетот со слугите на Алонзо, Стефано и Тринкуло) и создава една многу впечатлива и визуелно богата претстава која е концентрирна врз судбината на наследниците, нивната изгубеност во лакомоста и злобата. Конечно, низ извонредно режираната сцена на бурата на почетокот на претставата, фасцинантно изведена со одличната манипулација на светлото, боите и маглата и брилјантно водена од актерските физички дејствија, овој исклучително мудар режисер не води во светот на соништата онакви какви што есенцијално сме ги сонувале, токму во форма на извитоперената реалност која многу често ни се појавува во животот. Токму затоа и ликовите што ни ги претставува тој на почетокот на претставата на еден многу сочен, кабаретски начин делуваат крајно гротескно и иако врамени во својта типизираност, тие создаваат една приказна која пулсира со драматиката на Шекспир, но е особено блиска со нашите фантазмагории. И покрај тоа што и оваа претстава инсистира на таа типизираност, сцените во оваа претстава имаат еден друг лакмус, една друга поставеност. Гледајќи го развојот на претставата се добива впечаток дека овие ликови ги допираат своите реалистични корени, ги ослободуваат своите карактери од строгата типизираност и нивните релации стануваат компромисно „живи“.

„Живоста “ на ликовите во овој концепт на Вилсон не значи ослободување од нивната статичност. Напротив, таа поместеност значи облагородување на тие ликови со карактеристики типични за ова време затоа што бајковитоста на оваа пиеса на драматуршко ниво е на прв план, а во втор план се општествените и социјални струења. Овие ликови за разлика од ликовите во „Пушкиновите сказни“ каде што исто така станува збор за некаква бајковитост, создаваат блага дистанца меѓу нивната судбина и причината за која ја доживеале истата, додека ангажманот и пораката може да се извлече само од стилот и ирончноста на самата актерска експресија. Вилсон веројатно многу се потпирал токму на таа актерска енергија која е импозантна. За да го отвори вечниот општествен и социјален дисбаланс, Реоберт Вилсон својот акцент го става врз политичките релации, додека комичниот заплет во ова видување на „Бура“ е дел од стилската преодреденост. За разлика од гореспоменатите претстави на Вилсон каде што драматургијата произлегуваше од материја во друг книжевен род,  овде станува збор за драматуршки заокружена целина кон која тој приоѓа сосема обратно: ја деконструира и ја прилагодува на своето видување за човековата алчност и неверност. Тој во една прилика вели: „Колку повеќе постигнувате внатрешна слобода, толку повеќе сакате: позабавно е да се биде среќен отколку тажен, попријатно е да се изберат сопствените емоции отколку да се нанесат врз вас од механички вродени процеси, попријатно да се решаваат своите проблеми отколку да се биде заглавен во нив засекогаш.“ Во тие рамки се движи онаа, комплементарната нишка на оваа, многу чудна верзија на „Бура“.

Актерскиот сегмент на претставата е импресивен. Компактноста на актерската игра, прецизноста и јасната експресија ги красат сите актерски сензибилитети кои прават овој театарски чин да остане незаборавен. Овде ќе го споменам мошне чудниот Порсперо на Веселин Мезеклиев кој е исткаен од сенилност и изнемоштеност, но овој актер тоа го креира на еден фарсичен начин што го прави овој лик исклучително симпатичен. Просперо на Мезеклиев не е стар, задрт и со изгубена судбина отфрлен владетел. Тој е неоправдано оставен на страна и зафрлен на тоа пусто место каде што ги живее своите спомени и надежи. Овој лик импонира со својата благост и доверливост, Мезеклиев низ овој лик отркива досега невиден Просперо чија мудрост се чини дека е јадрото на целата претстава. Миранда на Радина Боршош во оваа верзија е девојка која својата борбеност и динамичност ја исфрла на салви, како да ја потиснувала долго време, па кај неа таа импулсивност станува еден вид на неконвенционално однесување на кое се чуди и таа самата. Тоа е одлично конституиран амбивалентен женски лик кој Радина Боршош го одигрува со голема инспирираност. Таа својата храброст ја дозира во зависност од својата инволвираност во ситуациите и тоа го прави со огромна посветеност што бескрајно воодушевува. Тука ќе го споменеме и одличниот Калибан на младиот актер Јавор Валканов кој со неколку потези успеал ова половина чудовиште, половина човек да го артифициелизира и од него да направи една фина гротескна појава која говори со јазикот на дивината, но тој јазик на моменти станува заеднички со двајцата пијаници кои се вклопуваат во неговата извонредна актерска експресија особено со неговата фантастична пластичност. Валканов сите свои гести и мимики, целата своја физичка поставеност ја организира во лик кој ќе се памети по својата егзактност и комичност. Фердинанд на Петар Димов е лик на млад благородник кој е подготвен да се прилагоди на сите ситуции доколку од нив може да извлече нешто за себе. Таквиот Фердинанд мошне сликовито ни го пренесува младиот актер Пламен Димов чија здржаност и исклучително комплексна реторичност прават овој лик да воодушеви токму со својата „стаменост“ и „одлучност“. Пламен Димов во својата актерски израз делува совршено сигурно и успешно го доловува ликот на амбициозен и по малку комичен млад благородник. И покрај тоа што сите ликови остваат исклучително убав впечаток со својата типизираност, овде не можеме, а да не го споменеме и Ариел на Василена Винченцо чија етеричност е другата страна на оваа ригидна Шекспирова бајка. Имено, Василена облетувајќи ги сите ликови кои паднале во мрежата на неотркиените тајни на напуштеното кралство и неоправданиот крал, создава лик на дух чии човечки особини прават таа или тој да бидат можеби некој „друг“ од ова, денешно време, некој кому оди од рака целата оваа приказна да ја намести, да ја склопи по нејзино или по негово. Василена Винченцо тоа го прави со една добро организирана пластика, со благотворна говорна партитура и импонира со својот раскошен талент. И на крајот, би го споменале и ликот на Антонио кој го толкува Константин Еленков, актер кој остави многу силен впечаток со богатиот изразен регистар. Погоре споменав дека сите актери и актерки се на свој начин интересни и чудни, фарсични и типизирани, чии релации во оваа постановка на Вилсон се малку поинакви од оние што сме навикнале да ги гледаме во другите негови режии.

Секако, она што ја создава првичната и најдоминантната импресија во секоја претстава на Роберт Вилсон е крајно комплексната и силна визуелизација која од друга страна е многу прецизна и јасна, а би рекле дека во оваа претстава е прилично поедноставена. Неговото сценографско решение кое како и во другите негови претстави е воглавно панорамско со различни сценографски деталји овде се одвива на начин што се симболистички назначени сите опкружувања на дејствијата, додека она што најмногу импресионира е сцената на самата бура која е извонредно изведена со светлото чија уметност е исто во неговите раце но со голема поддршка на визуелниот уметник Марчело Лумака. Костимографијата која е колоритна и која е првата визуелна карактеристика на секој лик е на Јаши и тоа е костимографија која е еден вид на компрмис меѓу времето во кое се слеучува дејствието според Шекспир и ова денешното. Сите костими и маски (шминка) се една универзална типизираност на ликвовите и се чини дека се тие рамките во кои влегуваат сите актери и актерки при доловувањето на своите ликови.

Музиката што Роберт Вилсон ја користи во претставата е од различни композитори чиј стилски и временски дијапазон е широк. Некои од нив и ги препознаваме во интерпретација на самите актери, а некои остануваат како музички лајт мотив: Том Вејтс, Алистер Брус, Хенри Френд/ Тед Брет Брнс, Катцуја Јокојама, Мајкл Галасо, Нуно Нардини, Марио Ланца, Ханс Јорн Бранденбург, Филип Глас, Лу Рид, Антонио Вивалди, Франц Шуберт.

„Ние сме нешта од кои се прават соништата, а нашиот малечок живот е заокружен со спиење“, е се чини есенцијалната реченица од оваа драма на Шекспир околу која се врти целата конципирност на Вилсон. Затоа и извитоперениот ум на Просперо не е многу далеку од денешните наши извитоперени умови, со тоа што денес, во овој виртуелен свет сите сме заборавиле да сонуваме, па оваа „Бура“ која е еден вид сонда кон реализмот што Вилсон во своите рани претстави го разглобуваше до најситни честички е на некој начин и предупредување дека ако престанеме да сонуваме ќе заборавиме и на нашата опипливост. Ќе бидеме токму материјал за нечии соништа во некое друго време.

Фотографии на Гергана Дамјанова

Рецензија на Сашо Огненовски