(Кон претставата „Тивко тече Мисисипи“ по текст/драматизација на истоимениот роман на Владимир Табашевиќ, во режија на Ивица Буљан и во продукција на Белградскиот Драмски Театар од Белград. Гл. улоги: Бранка Катиќ, Милан Зариќ, Александар Јовановиќ, Весна Чипчиќ, Младен Совиљ, Милош Тројпец Петровиќ, Никола Малбаша и др.)

Неодамна на големиот театарски режисер и теоретичар на театар Питер Брук му било предложено да ја реставрира неговата култна „Сон на летната ноќ“ за модерната публика на Вест Енд во Лондон. Тој овој предлог го примил со голема ужаснатост и секако, не се согласил на тоа. Брук вистинското театарско искуство го подразбира како средба на два света – оној „земскиот“ и оној „имагинативниот“ и во името на тоа искуство тој не би се дрзнал со некаква приземна прагматика да го понуди на денешната публика она што било „модерно“ за публиката во 1972 година. Но, Брук се навраќал на неколку прочити на „Хамлет“, како и на други класични дела. Зошто овој вовед кон текст и драматизација кои се многу далечни од ваквите констатации? Естетските констелации на „Тивко тече Мисисипи“ се театарски намерно нечитливи исто онака како кога Брук би се согласил повторно да ја реставрира круцијалната класична комедија на Вилијам Шекспир. Петер Брук во својот режисерски ракопис инсистира на јасност и едноставност за која Кенет Тајнан вели дека „не треба да му се замери од едноставна причина што тој е театарски гурман, а не постечки фратар“. Секако, „Празниот простор“ е теорија на пренаселени невидливости во театарот која веќе си го одживува своето, па театарска претстава како што е „Тивко тече Мисисипи“ повторно не доведува до дилемата за преиспитувањето на времето и неговата цикличност. Ивица Буљан романот на Табашевиќ го режира на самиот раб на перформансот што е еден вид на естетско засолниште од недумицата минато – сегашност држејќи се најмногу за преинсталирањето на една културна матрица која сеќавањето го одложува за сметка на емотивноста. Буљан влегува во онаа матна вода во која Брук не ни помислува да влезе. Токму затоа и го споменав моментот со „Сонот на летната ноќ“. Овде има и едно друго соодветствување, а тоа е празната, бела кутија на Брук и преполната, имагинативна сцена на Александар Дениќ. Единството „сега и овде“ во овој режисерски концепт е далечна непотребност, но за сметка на тоа и следејќи ја приказната од самиот роман, Буљан дозволува тоа земско „сега и овде“ да постане пристаниште на едно мемориско чистилиште во кое ликовите си ги позајмуваат своите младости и зрелости во име на достагата која никогаш не знаеме каде ќе замине кога ќе ја зафати безмилосниот стисок на времето.

„Тивко тече Мисисипи“ во пренаселената сцена е навидум весела преплавеност со длабоко доживеана колективна меморија на едно време од чии длабочини испливуваат судбини и карактери, животни приказни кои ги ротираат истите актери. Имено, оваа драматизација на некој начин е и компатибилна со режисерскиот пристап, но е и дистанцирана отворајќи ја таа, би ја нарекол „конвулзивна“ естетика која низ појавата на самиот писател на сцената создава една многу ригидна дистанца, нешто што низ вкусот на квази-мелодраматичноста на претставата и навлекува глазура на поетичност. Поетичност, но не и лиричност најмногу заради инситирањето на суровоста на секојдневието и навевот на политичката дисторзисчност.

Судбината на семејството на Дени која започнува на сутоморската плажа и таа онтолошка вертикала низ галеријата од ликови и љубовната приказна која се рециклира и поторно се навраќа како сеќавање. Црниот хумор во оваа концепција на Буљан совршено лежи на тој сценски галиматијас кој пулсира низ живата музика на сцената и низ повремените излегувања од дејствието поддржани од самиот автор кој покрај читањето на исечокот од својот роман, повторно го има некаде во длабочината на сцената или некаде меѓу музичарите. Во таа, искоментирана и изнесена пред публиката претстава, ликовите преку своите актери се одигруваат едни со други, а приказната станува ничија и сечија – историја која се повторува не извлекувајќи поука од сите недоследности и кардинални грешки. Веројано, токму затоа Ивица Буљан се одлучил за оваа перформативна варијанта која следејќи ги историските и судбинските околности многу конкретно зборува за љубовта како единствената причина да се биде на овој свет, за еден живот кој колку и да бил лажен, колку и да се распаднал заедно со сите тие околности, во себе имал едно јадро на припадност, на посветеност и мотивираност, секако низ еден благ апсурдизам кој, искрено помислувам дека е зародиш на некаква иновативност во начинот на промислување на денешниот театар.

Рбетот на оваа претстава го носат младиот Милан Зариќ и искусната и исклучителна Бранка Катиќ, додека Весна Чипчиќ како актерска доминанта ја потенцира онаа традиционалност изветвена со приземна мудрост која лесно преминува во фолклор фино глазиран со сочен хумор. Милан Зариќ својот Дино го одигрува многу посветено, емотивно и што е најважно прилично меко оставајќи им простор на сите негови актерски квалитети да дојдат до израз. Овој млад актер низ оваа улога покажува подготвеност и комплексност која е за секоја почит и всушност таа комплексност во неговиот израз е во дослух со актерската игра на Бранка Катиќ која мајката и љубовницата ги вовлекува во таа фрагилна и сензуална женска констелација, а која пак, од друга страна е и прототип на Балканска жена во која живоста и зрелоста се најдоминантни особини. Покрај овие сјајни актерски партии тука се и одличните креации на Милош Петровиќ Тројпец како Таткото и Младен Совиљ како Очувот чии хуморни делници всушност ја оформуваат таа внатрешна стварност на претставата, карактери на кои се придружуваат и младите Александар Јовановиќ, Никола Малбаша и Владан Милиќ кои одигруваат повеќе крокии со голем шарм и доследност. Токму шармот е она што ќе ја окарактеризира и доајенката на српскиот театар Весна Чипчиќ чија појава на во оваа претстава е од особено значење. Нејзиниот актерски сензибилитет ја сублимира целата внатрешна генеза на дејствието, но и целата концептуална органика. Имено, сложеноста на нејзината улога, реторичката сувопарност на авторот на романот и конкретниот реалитет на дејствието низ останатите актери и актерки се онтолошката мапа и феноменолошката присутност на целата претстава. Дисперзираниот реализам чии честитки ги фатиле и ги проголтале духовите на сите улоги во оваа претстава се граѓата од која е изградена координатата низ која се преточува тој надреалистичен перформанс, една стварност која е излеана од меморабилија и од многу верзии на колективното паметење.

Кога го споменав „празниот простор“ на Питер Брук помислив на имагинативната преполнетост на сценографијата на Александар Дениќ, на крајно колоритната реалистична костимографија на Небојша Липановиќ, а и на инвентивната музичка прекриеност на претставата на Митја Врховник Смрекар. Аудио-визуелното пакување на оваа исклучително интересна претстава е од особено значење најмногу заради гореспоменатите естетски рамки кои ја обликуваат и концептуално и актерски.

„Тивко тече Мисисипи“ со себе носи еден шмек на реставрирана претстава, што е фантастичен приод имајќи ги во предвид сите три реалитети и сите чисти театарски дистанцирања. Тоа е, се чини, најчистото и по Брук, најсимплифицираното во оваа претстава – дистанцирањето. Естетски, актерски и филозофски. Ивица Буљан со оваа претстава отвора и една подземна расправа за тоа што публиката преферира повеќе како реципиент – книга или претстава. Каде лежи априорното нејзино доживување – во претставата како нечиј коментар на авторовиот текст, или во прочитот на изворниот текст и имагинативната претстава која се одвива само во главата на гледачот? Брук својата „Сон на летната ноќ“ не сакал да ја реставрира најмногу заради тоа – индивидуалниот впечаток на секој гледач поодделно. Затоа го измислил „празниот простор“ за кого Ивица Буљан повторно докажува дека таму, во тој простор, црн или бел има многу нешта родени од имагинацијата на уметникот која прави многу напор да постане и имагинација на самиот гледач. Секако, „Тивко тече Мисисипи“ не е само продукт некаде меѓу перформансот и театарот, тоа е претстава која отвора чисто театарски дилеми, а отвора и една историска „вистина“ зад која се кријат многу манипулации.

Фотографии на Драгана Удовичиќ

Рецензија на Сашо Огненовски