(Кон претставата „Лоунли плланет“ во продукција на Атеље 212 од Белград. Автори и главни улоги: Маја Пелевиќ, Димитрије Коканов, Олга Димитриевиќ, Тања Шљивар и Игор Коруга.)

Најзастрашувачката синтагма во опасната и депримирачка година 2020 е „новото нормално“ која остана како еден вид на симплифицирана варијанта на „Големиот Брат“ на Орвел. Во годината која секако дека ќе ја паметиме по невидливиот непријател од чија токсичност заминаа голем број луѓе, ние вкусивме и помирисавме од дистопијата за која пишуваме и што е најсимптоматично, ја „замислуваме“. „Новото нормално“ е „опасното реално“ кое во својата духовна и информатичка мрежа улови многу страдања, многу нерешени констелации, многу недоумици, многу виртуелитети, многу нездрави мантри, многу социјални дисторзии, многу политички конструкции, многу лажни поетичности и (ако тоа може да се смета за бенефит) многу инспирации.

„Лоунли плланет“ е претстава која по својата концепција ќе остане како уникум во српската, но и во европската драматургија, не само како драмски текст омнибус, туку и како куриозитет заради тоа што за првпат во историјата на театарот на овие простори драматурзите ги одигруваат своите текстови (т.е. текстовите на своите колеги). Маја Пелевиќ, Димитрије Коканов, Олга Димитриевиќ, Тања Шљивар и Игор Коруга со овој текст и со оваа претстава му фрлија ракавица в лице на нихилизмот кој наспроти горенаведените појави кои ги предизвика оваа состојба станува најопасен и чиј вакуум ќе вовлече се она што значи цивилизациско движење. Секако, овие талентирани драматурзи не ги играат своите текстови затоа што нема кој да ги игра, туку за да отворат една естетска конвергенција на драмскиот текст која значи од една страна феноменолошко пречистување на релацијата прочитано – одиграно, а од друга една чисто онтолошка апстракција на глобалната релација актер – публика. Овие две формулации бараат, се разбира, многу поисцизелирани студии, но во оваа прилика многу е важно што оваа претстава се појавува како театарски феномен кој во тие рамки отвора многу прашања, а испраќа и многу пораки.

Преставата се игра за многу мал број на публика; на својата премиера била одигрувана за само седум гледачи. Овој „Лудвиг Баварски“ синдром вклучува една системска непознатица која во општествена смисла е сервирана како препорака за „негрупирање“ во глобална смисла така што театарот како еден вид на „масовна“ и синтетичка уметност низ овој организаторски потег го бара своето место, и на некој начин се „прилагодува“. Говорам за синдром затоа што доколку состојбата на „новото нормално“, за жал продолжи овој вид на театар заедно со online театарот ќе постанат правци и на некој начин ќе станат дел од изведбената уметност. Претставата ја одгледавме во склоп на „Стерииното позорје“ и бројот на публика беше зголемен за дваесетина што не го намали впечатокот. Напротив ја зголеми импактноста на претставата.

Во содржинска смисла оваа претстава кореспондира со она што го носиме со себе како секојдневие, а во овие формално наречени „пагански времиња“ тој реалитет се дисперзира во мали, ситни митови кои бекетовски навлегуваат во сеќавање на горчливо искуство. Токму тоа сеќавање на горчливото искуство го има во сите делови на оваа многу интересна претстава. И во првиот монолог на Олга Димитриевиќ на балконот на театарот, како и во другите монолози кои се изговараат на другите делови од театарската зграда (ходник, снимениот монолог, на скалите пред објектот) изговорени од Димитрије Коканов, Маја Пељевиќ се отвора еден ригиден дистописки свет кој е многу залепен за нашите апсурдни слики за она што би го нарекол „тесна реалистична матрица“. Секако, искуството на затвореност заради вирусна пандемија е искуство кое можеби нашава цивилизација веќе никогаш нема да го има, или ќе го има можеби некоја друга генерација, па таа т.н. дигестивна клаустрофобија во оваа претстава станува начин на театарско мислење. Начин на аналитичко апострофирање на еден баналитет кој никогаш не го забележуваме затоа што во нормални услови не обраќаме внимание. Бекетовската дијагноза на оваа претстава има лечебен карактер. Драматурзите кои си ги изговараат своите текстови се обидуваат да извлечат поттекст кој актерите не можат да го извлечат. И тоа е крајно индикативно и скоро необјасниво. Како догма. Актерите секогаш го удвојуваат поттекстот, додека драматурзите остануваат на односот кон она што го напишале. Ултимативно. Затоа што изведувајќи го многу тешко се зачауруваат во ликот, туку си ги интерпретираат ставовите. И тоа е , се разбира легитимно.

Од еден друг аспект, потсетувајќи се на монолозите и во последната сцена вербалните „опсади“ надвор од театарската зграда се потсетив на последната изјава на Питер Брук дека „да се даде пат на очајот е крајно отстапување“. Мајкл Билингтон го пренесува тоа во насловот на неговото последно интервју за Гардијан. Овие млади драматурзи во последната сцена од претстава говорат за очајниот обид да се постигне не медицински, туку социјален имунитет кон политичките превирања во државите кои веќе се истоштуваат од долгогодишна транзиција. Сите честички на дигестивната и детализирана баналност на секојдневието доживуваат заедничка катарза и затоа се тие дисперзирани околу нас, додека ние како пубика, констернирани од необичноста на претставата ги држиме во раце тие реквизити не знаејќи што би правеле со нив, а во нашиот, во четири ѕида сокриен реалитет мораме да ги користиме за да затвориме некои од процепите кои се закануваат да не голтнат и да исчезнеме во некаков мрак. „Лоунли плланет“ не носи на патување кое после претставата го продолжуваме. Носејќи маски кои постојано ни сметаат, чекајќи досадни редови, потчукнувајќи се со тупаници, инстинктивно вртејќи грб секому од кој претпоставуваме дека евентуално би ни дошла опасноста од зараза, замолчувајќи ги медиумите чии први вести се за бројот на заразени и покојни, премивајќи ги продуктите пред да ги јадеме, двојно бањајќи го своето тело вообразувајќи дека со тоа ќе симнеме некаква потенцијална опасност … И она што конечно ме воодушевува во оваа, за мене парадигматична претстава е чудесниот трансфер на апсурдот кој во исто време е и литература и театар, а драматурзите и актери и писатели.

Синтагмата „осамена планета“ преведена на глобализацискиот англиски јазик не наведува на помислата на континуираната човечка опструкција која станува начин на живот, поточно начин на конципирање на смислата на постоењето. Деструкцијата има своја поетика, но „опструкцијата“ има свој систем. Покрај се друго, ова претстава говори и за тоа. За систематското поништување на нашава цивилизација од кое потајно во себе се плашиме дека еве сето тоа почнува да се забрзува… Како псоријаза на кожата, како некакво забрзано стареење. Да, ова невидливо зло кое еуфемистично и многу често се нарекува „новото нормално“ ја остари оваа цивилизација барем за една деценија. Толку е натежнато ова животно искуство кое нема да има меморија, туку ќе има зголемена доза на страв.

Петте драматурзи со оваа претстава отворија широка порта на театарски правец кој, се чини дека допрва ќе биде некако озаглавен, а оваа претстава има голема сугестивна моќ која со своите мноштво пораки нема да не натера повеќе да помислиме на смислата на животот, туку ќе не наведе на тоа да ја сакаме тишината и да молчеме затоа што само така ќе можеме да се сконцентрираме на своите дамари ќе ги слушнеме нашето тело и нашиот дух.

Рецензија на Сашо Огненовски

Фотографии:Стефан Самандов и Јелена Фатик