Кога ќе се спомене Русија, прво што ми паѓа на памет, се разбира, покрај салатата спомената во насловот, посебно актуелна во овој период од годината, се имињата на луѓето кои оставиле длабока трага во руската духовна култура, луѓето кои, пред сè со својот живот, а многумина од нив и со своето перо, ја одбележале епохата во којашто живееле, дотолку многу што го заслужиле епитетот свети/светители: Сергиј Радонешки, Серафим Саровски, Игнатиј Брјанчанинов, Теофан Затворник, Јоан Кронштатски, Лука Војно-Јансенецки, Јоан Шангајски (кој, патем, во еден период од животот бил наставник во Богословското училиште во Битола)…

Веднаш по нив следуваат имињата (презимињата) на оние кои, не без причина, се нарекуваат класици на руската литература: Пушкин, Гогољ, Достоевски, Толстој, Тургенев, Чехов, Горки, Лермонтов, Лесков, Бабељ, Хлебников, Шолохов, Пастернак, Булгаков, Хармс…, но и имињата на големите руски философи и теоретичари: Соловјев, Берѓаев, Флоренски, Шкловски, Бахтин, Проп…

Овде, секако, би можеле да се придружат и имињата на прочуените руски композитори и сликари, но нив ќе ги оставиме за некоја друга пригода. Имињата, пак, на значајните владетели и владетелки, политички лидери и војсководци, од естетски причини, овде ќе ги прескокнеме.

Е, кога во ова одбрано друштво ќе се најдат и имињата на оние кои со право можеме да ги наречеме класици на руската кинематографија: Ајзенштајн, Тарковски, Данелија, Гајдај, Шепитко, Михалков…, тогаш сликата станува комплетна.

Повод за оваа мини културолошка реминисценција е секако најавениот циклус руски филмови во Кинотеката на Македонија кој, ни помалку ни повеќе, ќе трае цел месец февруари, вест што без сомнение, предизвикува голема радост не само кај љубителите на руската култура и кинематографија туку кај сите искрени филмофили затоа што претставува несекојдневна можност за дружба со руската култура, а истовремено и прилика за прошетка низ разни периоди од руската историја и можност за средба со многу значајни историски фигури.

Па така, во месец февруари ќе имаме можност да се дружиме со филмовите на еден од најзначајните творци од ерата на немиот филм во светски размери, режисерот и теоретичар на филмот Сергеј Ајзенштајн, посветени на големиот руски кнез и војсководец, прогласен и за светец – Александар Невски (Александар Невски, 1938), но и со двата дела на недовршената епска трилогија посветена на рускиот владетел со најголем, педесетгодишен стаж – царот Иван Страшниот (Иван Грозни, 1944/45). Вториот дел од овој филм, под наслов Заговорот на болјарите (1945), бил забранет по наредба на Сталин затоа што, според него, не ги портретирал достојно опричниците, немилосрдната телесна гарда на царот Иван Грозни.

Тука се секако и делата на едно од најзначајните имиња во историјата на филмот воопшто, Андреј Тарковски, и тоа четири од неговите вкупно седум ремек-дела, четири филмови на Тарковски снимени во СССР, пред да замине во емиграција: дебитантскиот Ивановото детство (1962), добитник на „Златен лав“ во Венеција; средновековната фреска посветена на големиот руски зограф, подоцна прогласен за светец од Руската православна црква – Андреј Рубљов (Андреј Рубљов, 1966); филмот за љубовта и саможртвата, покајанието и простувањето, реализиран во научнофантастично милје според романот на полскиот писател Станислав Лем – Соларис (1972); и последниот филм на Тарковски реализиран во Советскиот сојуз, не особено омилениот на советската критика во периодот на реализацијата, но денес култната приказна за потрагата по подлабоката вистина, исто така реализирана во научнофантастичен амбиент – Сталкер (1979).

Кога на сето ова ќе се додадат и филмовите на Георгиј Данелија, култниот Шетајќи по улиците на Москва (1964), чиј кинематографер е Вадим Јусов, со Никита Михалков во главната ролја, инспириран од францускиот нов бран; како и неговото подоцнежно остварување, исто така култната научнофантастична трагикомедија Кин-ѕа-ѕа (1986); но и филмот на кралот на советската комедија, Леонид Гајдај, научнофантастичната комедија Иван Василевич ја менува професијата (1973), блокбастерот од советската ера, реализиран според драмата на Булгаков; како и романтичната комедијата на Елдар Рјазанов, Канцелариска романса (1977), уште еден советски блокбастер, тогаш сликата станува појасна.

Во овој избор на руски филмови застапени се и неколку дами: Лариса Шепитко со нејзиното тестаментално ремек-дело снимено во црно-бела техника, Успение (1977), филм реализиран според новелата на Василиј Биков и добитник на „Златна мечка“ во Берлин; и Ала Сурикова, со нејзината блокбастер вестерн пародија Човекот од булеварот Капуцин (1986).

Емил Лотеану, режисер на култното ремек-дело, филмот Циганите летаат на небо (1975), во оваа селекција е застапен со драмата Моја мила и нежна ѕверка (1978), работена според новелата на Чехов, Ловец. Владимир Меншов, режисер кој е најпознат по мелодрамата Москва на солзите не им верува (1979), добитник на „Оскар“ за најдобар филм од неанглиско говорно подрачје, во овој избор е застапен со фарсата Ширли-мирли (1995). Во оваа селекција се застапени и Елем Климов со воената драма Оди и види (1985) и Гералд Бежанов со романтичната комедија од ерата на перестројката Најшармантна и најпривлечна (1985).

Веќе споменатиот Никита Михалков, активен и во советскиот и во постсоветскиот период во руската кинематографија, и најпознат по филмовите Очи чорние (1987), Изгорени од сонцето (1994), Сибирскиот бербер (1998) и Сончев удар (2014), во овој избор е застапен со три постари филмови што македонската публика немала можност да ги види: „истерн“ филмот Свој меѓу туѓинци, туѓинец дома (1974) за периодот по Граѓанската војна во Русија; Неколку дена од животот на И. И. Обломов (1979), работен по мотиви на прочуениот роман Обломов на Иван Гончаров; и трагикомедијата Семејни врски (1981).

Во оваа селекција на руски филмови е застапено и едно особено големо име на светската кинематографија, јапонскиот режисер Акира Куросава, кој во 1975 г. во СССР, во советско-јапонска копродукција го реализираше едно од своете ремек-дела Дерсу Узала, единствен негов филм што не е снимен на јапонски јазик и единствен негов филм снимен на 70 мм филмска лента, добитник на „Оскар“ за најдобар филм од неанглиско говорно подрачје, филм снимен во далечните источни руски степи, според мемоарите на истражувачот Владимир Арсенев.

За да не биде претставена само руската кинематографија од советската ера, ќе погледнеме и солиден избор на филмови реализирани во новиот милениум, дела на перјаниците на современиот руски филм: Лебедев, Шахназаров (со чиј филм Ана Каренина, работен по романот на Толстој, ќе биде отворен циклусот), Сергеј Попов, Вера Сторожева… Од овој список на современи автори, за жал, отсуствуваат имињата на Сокуров, Звјагинцев, Лунгин, Хотиненко…, но, се разбира, ќе има и други можности за претставување на руската кинематографија во Кинотеката.

И така, сега, кога според статистиките, главна цел на многумина во Македонија е да ја напуштат земјава и да заминат на Запад, не знам за вас, но јас во месец февруари, за време на циклусот на руски филм, дефинитивно планирам да се преселам во Кинотеката на Македонија.