(Кон поерската збирка „Гранична состојба“ од Лидија Димковска во издание на Или-Или, Скопје, 2021)

 Прочитот  на најновата поетска збирка на Лидија Димковска ме пренесе на еден дамнешен прочит на стиховите на Славко Јаневски, на неговите Горчиновци и за нивните доаѓања на овој век од „не знам каде“, нивните „тагувања и веселби“, завиткуањата во „мали кожи, божем призраци“ и воопшто на една парадигматична, но уморна генеалогија чии потомци се искривено огледало на нивните претци. „Гранична состојба“ е книга која предупредува насочувајќи ги нашите погледи кон средиштето на отворените рани на светот. Овие стихови, остри како сечила ни ги отвораат актуелните политички и социјални крварења, ни ги предочуваат сите недоумици и несреќни одлуки, не опсипуваат со глетки од историските страдања кои, за жал не донеле никаков наук и на ововременските воени и политички лудила.

Лидија Димковска

„Гранична состојба“ се занимава со три исклучително важни теми поделени во три дела, а тоа се времето, распадот и човештвото/човекот. Димковска во сите три дела прави една онтолошка анализа на човековото постоење, но без непотребни трансценденталии, туку сега и овде, со острина на стихот која наликува на големата Вислава Шимборска. Нејзините стихови не само што предупредуваат, тие отвораат полемики и навраќаат реки од дилеми. Многу е интересно што во своето стихување, оваа сјајна поетеса навлегува во една филозофска расправа, но со верс полн со динамика и дејствие, така што длабочината на сите нејзини стихови е токму во нивната поттекстна визуелизација.

Првиот дел „Помеѓу утре и вчера“ тргнува од една многу интересна интерпретација на семејните контексти и урбаното јадро од каде што започнува тоа микро одбројување на времето, за потоа да се префрли на глобалните и историски тектоники не промислувајќи ги сите несреќи како судбински констелации, туку како крајно рационални деструкции. Џерџ Орвел во една прилика рекол дека: „оној кој го контролира минатото, ја контролира иднината, додека оној кој ја контролира сегашноста, го контролира минатото.“ Димковска во оваа сеопфатна стиховна егзегеза говори за временската иреверзибилност како начин на човековото опстојување, за една застрашувачка мимикрија на варваризмот кој, за жал, останува неуништлив:

„Времето е повторно пред нашата ера

и твоите предци гаѓаат со железни копја,

старото го преплавува ново, новото е старо.

Да излезеш сакаш, но стрелка нема,

и еден погрешен чекор и веќе си еони назад.

Од Златната маска полетува пчела.“

(Патоказ)

Времето е и општествена и социјална категорија. Лидија Димковска уште со првите два стиха овој дел го започнува со генералната дилема: сегашноста меѓу чеканот и наковалната на минатото и иднината. Затоа и првата песна го има токму тој индикативен наслов: „Минато неопределено време.“ Овие стихови ги вмрежуваат тенките, но естетски многу силни интерпретации низ конкретни потези на човекот како дел од човештвото: секојдневие, дилеми, одлуки, несреќи, страдања. Овој дел, на некој начин говори и за просторниот опфат на човековиот животен часовник (Куфери) , за глобалните катастрофи кои исто така излегуваат од неговата ирационалност (Збогум 2020!), но и за митските дилеми кои, сакале или не самите ги превртуваме во глвата (Епитаф).

Во вториот дел таа говори за пропаста на човекот во сите негови сегменти: куќата, меморијата, земјата, љубовта, историјата, животот, иднината, светот. Во овие песни Димковска говори за човечката немоќ, за неговото подавање на деструкцијата која со себе го носи хедонизмот и лакомоста, за распадот како продукт на внатрешната ерозија на човекот:

„и животот што се распаѓа

треба да се пресели во шесте странички

со по дваесет празни линии во календарчето,

а за седмиот, Господов ден без забелешки

да се најде причина: човек физички се раѓа,

духовно опстојува, душевно умира.“

(Животот што се распаѓа)

Човечкото опстојување секако ита кон физички распаѓање, и тоа е неминовно. Лидија Димковска говори многу гласно за духовното распаѓање кое ја уништува прво куќата како најинтимно јадро на човекот, неговиот живот дезинтегрирајќи ја неговата меморија и историја, за најпосле да го уништи целиот негов свет:

„Во крајчето на свеста

Знае: ни убавината не го спаси, а и поетите залудно

Сакаа да го сменат. И одеднаш сеќава меѓу коските и кожата

Љубовен повтеж: да може барем еднаш да се љуби со слободата.“

(Светот што се распаѓа)

Духовниот распад е распад и на човековиот израз. А неговиот израз е главната стратешка алатка на секоја општествена формација. Повторно ќе го цитираме Орвел кој вели дека: „политичкиот хаос е поврзан со распаѓањето на јазикот … веројатно може да се дојде до некакво подобрување со вербалниот крај.“ Распадот во вториот дел од оваа до крај ангажирана поетска збирка е секогаш крај од кој би требало да се наѕира новиот почеток, а Лидија Димковска со централниот дел од оваа книга испраќа порака низ која предупредува дека глобалното недоразбирање и политичките недоумици се сигурен индикатор и за внатрешната и за надворешната дисторизија на човекот.

Конечно третиот дел озаглавен како „Човекот или човештвото“ поставува круцијални прашања од човековото битствување во една сегашност која се повеќе има свој лажен одраз во искривеното огледало и во виртуелитетот и во лошата интерпретација на сегашноста. Да, се зборува за „човекот или човештвото“, а не за „човекот и човештвото“. Димковска низ оваа дилема уште на почетокот говори за едно историско, но и ововременско оттуѓување на „човекот од човекот“. Во една од најубавите нејзини песни „Милениче“ низ еден ригиден јазик потсетува на цивилизациската лакомост и доминација низ која минатото, за жал со голема леснотија ја подучило сегашноста, а по се изгледа и иднината:

„му подарува куче – куц, куц,

му подарува маче – мац, мац,

а таа со тупаница и го вади окото,

ја плука в лице и вреска:

јас сум Нац! Наци, Нац!“

(Милениче)

Цивилизациските грешки се секогаш смислени. Барем оние кои се плод на политичките и општествени турбуленции. Случајноста е ирационално оправадување кое исто така е многу тешко да се исцеди од човекот кој се оттуѓил од човештвото. Димковска вели дека: „човештвото е лесно за сакање.“ Тука се поставува прашањето: зошто човештвото пострадало од човекот, од неговиот атом, од она што тоа постојано го раѓа и го донесува на светот за убави нешта, а не за зло и несреќа? Оваа дилема е длабока и е прилично зависна од понатамошниот развој на човковата мисла, но поетесата има еден многу мудар одговор во оваа антологиска песна:

„полесно е да се сака човештвото

Кога човекот крај тебе не е за сакање,

А ти треба да ја исполниш заповедта

Да го возљубиш како себеси својот ближен

И не знаеш кој ти е поближен:

Човекот или човештвото?“

(Човекот или човештвото)

Токму затоа оваа поетска збирка за миг ме потсети на Горчиновци на Славо Јаневски од чии стиховни и прозни миракули се изнедруваат токму тие прашања на човековата присутност меѓу луѓето, на таа Диогеновска потрага која политички и општествено набоена ќе ја потврди онаа многу дискутабилна сентенца на Ленин дека „Фашизмот е капитализам во распаѓање.“ Лидија Димковска говори со јазикот на жртвата, на унесреќената човечка душа, нејзините стихови го опејуваат човечкиот крик под стегот и доминацијата на другиот човек, таа зборува за злото кое веќе нема митски предзнак, туку дека станало врзно ткиво на репресијата и автократијата, говори за една цивилизациска тага на дваесет првиот век кој се повеќе мириса на лага, подлост и деструкција.

„Гранична состојба“ е поетска збирка која ќе остане во аналите на македонската, а и светската книжевност како големо стиховно дело со длабока мудрост. Ангажманот на Лидија Димковска во оваа книга има повеќе аспекти, а слоевитоста на стиховите заслужуваат една поширока семантичка анализа. Говорејќи за неправедноста и деструкцијата како главните механизми на злото на човекот против човештвото оваа стихозбирка ги отвора најкруцијалните прашања за неговото постоење.

Рецензија на Сашо Огненовски