(Кон претставата „Одисеја“ во режија ја Анту Ромеро Нуњез. Гл. Томас Нихаус, Пол Шредер, продукција на Талија Театар од Хамбург, Германија)

Хомеровиот еп „Одисеја“ е огромно, комплексно дело кое изобилува со настани и е вечна инспирација веќе со илјадници години. Во последно време во театарските адаптации се појавуваат дијаметрално различни концепти на Хомеровите дела (Горан Стефановски, Јернеј Лоренци (Илијада) кои откриваат контексти сокриени во релациите на ликовите чија интерферираност кај самиот Хомер е застрашувачка. Имено, адаптацијата на младиот режисер Анту Томеро Нуњез вклучува само два лика од Хомеровата „Одисеја“ – Телемах и Телегон. Телемах е легитимниот син на Одисеј и Пенелопа, додека Телегон е син на Одесеј и Кирка, меѓесницата која го задржува Одисеј на неговото враќање од Троја на својот остров Ајаја. Нуњез отвора дијалози кои се навраќаат на едно минато кое се одвива само во нивните глави. Имено, целата претстава се случува на камерен простор (иако на голема сцена) кој отпрво наликува на погреб, а потоа се разобличува на еден совршено гротескен начин. Имајќи го фактот дека Телегон е убиецот на Одисеј и полубрат на Телемах (во некои студии тој се назначува како син на Одисеј и нимфата Калипсо), режисерот проектира едно трагично недоразбирање во типично Јонесковска атмосфера. Телемах не знае дали е неговиот татко жив, а Телегон никогаш не го видел. Вриежот во овој концепт се должи на интерпретациите кои режисерот ги прекршува низ ововременски огледала. Тој користи знаковна номенклатура од ововременски интерпретации на Одисеевото патешествие и се обидува апсурдот од војната да го реконципира дисторзирајќи ги генетските непознатици. Имено, и Тројанската војна е преполна со генетски трансформации, па така овие двајца многу „важни“ ликови се среќаваат таму каде што времето оставило недоречени дескрипции за нивната судбина.

Овде како асоцијација ми се придружува краткиот роман на Јежи Анджејевски „Никој“ кој, како што вели тој е роман за неминовната, утешителна смрт. Имено, и овде се појавува Телегон, а романот третира една неистражена приказна, а тоа е релацијата на двајцата најнепозанти во оваа приказна – Одисеј и Телемах. Младиот Нуњез развива многу ригидна парабола со само два лика – Телемах и Телегон и приказната за смртта ја развлекува во горчлива и напрегната гротеска каде хуморот е видлив само во физичките дејствија. Анджејевски во својот краток роман говори за смртта која во себе го има лакмусот на „секогаш“, додека Нуњез на неа се присеќава како таа да не била тука „никогаш“. Тој инсистира на една интертекстуалност земајќи го ликот на Кирк Даглас како лајт мотив за одамна починатиот Одисеј со оглед на тоа што Даглас го играл Одисеј во една филмска адаптација на Марко Камерини во која пак, од друга страна Силвана Мангано ги толкува ликовите и на Пенелопа и на Кирка. Сеќавањето на Одисеј е крајно дементно и кај Анджејевски, но и кај Нуњез без обѕир на тоа што  овде Одисеј го немаме како лик. Драматургијата на Матијас Гунтнер го преинсталира овој „главен“ лик во зоната на реперкусивната имагинација, така што Нуњез ги наведува и двата негови синови да се поигруваат со судбината која никогаш нема да биде одгатната и што е најстрашно таа ќе се преповторува и како модел и како историска трагедија. Таа релација Даглас – Анджејевски – Хомер има чисто онтолошко значење, но е сублимирана во дијалози чија хуморна дистанца говори за една историска преинсталираност во погубна дистопија чии димензии се несогледливи. Телемах и Телегон се жртви на своето недоразбирање, Одисеј и имагинарниот лик на Анджејевски Смешко Плачко се тажна сторија за една неиздржлива генетска реконципираност, додека Хомеровата тешка и сложена приказна е само матрица во чии детали се препознава целата денешна нововременска духовна агонија.

Томас Нихаус и Пол Шредер одигруваат сочни ликови на двајца браќа кои се сретнуваат на „оној“ свет пограбувајќи го митото за нивниот заеднички татко. Говорејќи за оттуѓеноста низ една сурова гротескност, тие всушност одигруваат ликови налик на Мрожековите „Емигранти“, несфатени, недостижни едни на други, непожелни и целосно реинтерпретирани од денешната цивилизација. И двајцата актери се одликуваат со извонредна говорна и физичка експресија, со завидна актерска енергија која откривајќи сомнабулни детали за нивната тажна историја бележи онсеквентни ликови на млади луѓе без минато и иднина, без идентитет и значење.

Кога сме веќе кај значењето, оваа „Одисеја“ во себе содржи и една инфектираност од апсурдот од каде што секако не започнува, туку се преоблекува во него. Телемах и Телегон повремено го запираат дејствието и се вовлекуваат во коментари кои не само што не се поврзани со нивната судбинска историја, туку се и многу далечни, со една референтност налик на асоцијацијата на Кирк Даглас. Тие говорат на неколку јазици кои се фундирани со надалеку познатиата „џибриш“ верзија порцртувајќи еден апсурдистички и гротескен приод од чии хуморни делници прават незаборавни сцени. Нуњез инсистира на превртувањето на времето и ситните, искричави флешбекови кои се исто така асоцијативно многу далечни, додека актерските интерпретации излегувајќи од асоцијативниот колосек градат претстава која не префрлува во едно време кое никогаш не се случило, а ги има сите историски амалгами во него. „Одисејата“ како што вели Анджејевски е мотив кој нема да го обележи авторот како уметник кој бега од стварноста. Така е и со Нуњез. Тој говори за историската генетска и воена трауматизираност низ јазик чија дистанца има чудесен преплет од жанрови и настани кои асоцираат на ововременски галиматијас без почеток и крај. Говорејќи за овој концепт, тој ќе каже: „На луѓето секогаш им недостасува некој. Тие чекаат човекот да се врати дома. Фантазираат за тоа што тој прави. Но, никој не знае зошто е тој отсутен толку долго. Немало писма. Ништо. Никој не знаел ништо.“ Таа неприсутност за која Кафка напишал многу раскази во оваа претстава се сплотува со ововременската неиформираност во огромниот информациски океан од чија лага нема спас и ликовите на оваа пиеса чија митска предодреденост има важност само на ниво на иницијација се обидуваат да ја пронајдат онаа малечка дупка од која се гледа морската шир и во далечината бродот. Но, Телемах и Телегон на Анту Ромеро Нуњез не знаат кого има на тој брод. Тие и не чекаат. Се обидуваат залудно да си ги објаснат своите,внатрешни трауми препознавајќи една црна иднина, едно неизвесно доаѓање заради кое сите други ќе останат како цивилизациски жртви, а она „ништо“ што ќе остане после нив ќе биде сеќавање за некое ново уметничко дело.

Оваа крајно инспиративна и асоцијативна дуодрама го има сивилото на сценографијата и костимографијата на Џенифер Џенкинс и Матијас Кох, во една софистицирана форма со клаусторфобичен призвук, додека музиката на Јоханес Хофман е еден чуден антипод чии повремени варијации носат контрастност која, пак од друга страна одлично се инкорпорира во актерската игра.

„Одисеја“ на Анту Ромеро Нуњез е исклучително модерно преинсталирање на една грамадна и сложена историја чии подземни митски води исфрлуваат недоброј асоцијации. Густа со актерски изрази, оваа „Одисеја“ носи со себе една огромна мултизначност која плени и воодушевува.

Рецензија на Сашо Огненовски