(Кон романот „Два Божика“ од Лилјана Пандева во издание на ПНВ Публикации од Скопје, 2020 г.)

 Читајќи го новиот роман на Лилјана Пандева „Два Божиќа“ се потсетуваме на тоа колку во нашата книжевност е насушно потребен роман за љубовта. За онаа искрената, силна и со ништо несрушлива љубов. Оној флуид кој негативните превирања на времето се повеќе го ставаат по страна, а без чии текови и сокови нема ништо да профункционира меѓу нас. Оваа приказна која се случува меѓу двата Божиќа, католичкиот и православниот е водена од мигот на случајноста, од неочекуваните пресврти кои се, во принцип многу поприсутни во нашите животи отколку оние договорените, намерно организираните и долгоочекуваните.

Љиљана Пандева

Случајната средба на Хари Потер, Британец со сигнификантно име ангажиран околу Брегзитот и Дона Мисирлиева, македонка која работи во ЕУНИК во Брисел раѓа љубов која расте посипана од снегулките на зимската идила меѓу двета најголеми религиозни празници, двата Божика. Љубовта не е љубов ако нема искушенија. Лилјана Пандева како голема и искусна поданичка на перото тоа многу добро го знае, па патешествието на овие двајца млади љубовници е полно со низа препреки кои не само што ја зајакнуваат нивната љубов туку ги покажуваат спецификите на две земји чиј заеднички именител е – човекот. Божиќот пред и по Новата година ги завлекува двајцата млади во недоумица која ги прави уште попосветени еден на друг. Пандева во оваа навидум флуидна приказна внесува многу драматургија, многу тензии, но и незаборавни ликови и на двете географски точки каде што се случува дејствието. Испуштајќи си го авионот, Дона мора да замине кај Хари Потер, младиот британец кој како во рацете да го има токму маѓичното стапче на јунакот чие име го носи и како со него да направил таа прекрасна Mакедонка да влезе во неговиот семеен дом. И, секако, оваа талентирана авторка не троши страници на други нешта освен на силната љубов која, кога би погледнале малку наназад е главна тема и во другите два нејзини романи „Доилката“ и „Дневници на една љубов.“ Бритка, но и концизна во описите, Пандева во оваа Божиќна приказна исцртува извонредна галерија на ликови кои ги насликуваат двете цивилизации, начинот на нивниот живот, а и релациите кои се дијаметрално различни една од друга.

Љубовта меѓу Хари и Дона е бура која ги фрла и двајцата и на едниот и на другиот крај на Европа. На север, каде лудилото и хаосот што го носи празникот и очекувањето на Новата година е дијаметрално различно од она што страствено гори овде на југ, во Севернава Македонија со базична контраверза во самото прословување. Секако, Хари Потер има бројно и вревливо семејство каде се случуваат многу нешта поврзани со благото недоразбирање околу тоа дали девојкава е „русинка“ и како се нашле со нивниот син и брат и што се планира за понатаму. Дона со Рудолфовиот нос на себе, со себе ја носи таа контраверзна Фелиниевска атомсфера и  се обидува да се прилагоди на нешто за што е во постојана недоумица дали сето ова ќе биде краткотрајно или ќе мора долго време да се навикнува. И тоа најмногу заради тоа што меѓу тие двајца млади луѓе налегнал флуидот на љубовта од која ниеден од нив не сака да се откаже. Пандева овие сто и педесетина страници ги преполнува со дејствија и тоа е еден од најголемите квалитети на овој роман. Секако, покрај комичните недоразбирања, тука како искри пролетуваат и Брегзитот, фрагилната европиеизираност, како и евроскептицизмот кој тлее како мало оганче за кој не треба многу за да пламне. Дона на својот Божиќ ќе го доведе својот Хари Потер во кого пак, сега преоѓа онаа слатка нелагодност што таа ја носеше со себе во Лутон, кај неговите родители. Секако, повторно аеродромско недоразбирање и Дона и Хари се наоѓаат во Охрид, во Балканскиот Ерусалим, во семејната куќа на Дона Мисирлиева, во таа фиљан фиљан земја Македонија каде се е можно и каде што лудницата е голема и недофатна.

            Лилјана Пандева во текот на целиот овој роман ја искушува љубовта на своите двајца протагонисти, па така најжешките костени тие ги вадат токму од огнот на нивната најразгорено вљубување. Сомневањето и минатото говорат еден чуден јазик кој го загрижува вљубениот до уши Хари, но тоа сомневање е потхрането од транзитивните чиреви на оваа земја за која авторката исто така ја користи приликата да го опише целиот нејзин проблематичен паноптикум. Секако, во две недели никој не може да ја отвори својата биографија пред оној кој многу му значи, па така и Дона со исто така случајно пресретнатиот Емил открива миг од животот кој маѓичниот Хари дотогаш не го знаел. Но, тој вистинската љубов не ја испушта од рака толку лесно. Пандева како искусна писателка низ овие ситуации многу јасно му укажува на читателот дека човек за својата вистинска љубов треба да се бори и да се избори победувајќи ги сите пречки и неизвесности. Дејствијата кои се случуваат на ова тло, во тој јануарски Божиќ се исклучително динамични и го држат вниманието на читателот цврсто заковано за овие страници.

            „Два Божика“ не е обична љубовна приказна за да се пополни слободното време. Тоа не е книга која се чита на плажа меѓу две бањања. Овој роман е вистинска љубовна приказна која е парадигматична, а тоа е затоа што е стилски комплексна, затоа што има сјајно изнијансирани карактери, затоа што е филозофски фундирана, затоа што носи  порака која не значи само „сакајте се, така ќе го смените светот“, туку значи дека „љубовта е флуид без кој не може да се замисли ниеден вртеж на оваа планета“. Двајцата млади прескокнуваат две цивилизациски милјеа, два начина на мислење и две лудила кои ги носи Новогодишното славење. И да не заборавиме, и почетната точка и крајната точка се две интерпретации на Христовото раѓање, два датуми кои се свети на тие две цивилизации, две грандиозни помисли за раѓањето на вистинската љубов за која не постојат меридијани и паралели, туку постојат само луѓе. И срца.

            Конечно, овој роман не потсетува баш на срцето, на емотивниот баланс и дисбаланс, на задничките точки на рационалното и ирационалното, на тоа дека најголемото доживување кога читате еден роман е во неговата едноставност, во чистината на приказната. „Два Божика“ ќе останат во македонската книжевност како едно искрено и духовно полно четиво преполно со доживувања, со комплексност која има свој книжевен ред и поредок, со имагинативност која плени и одушевува, а и со една инспиративност оваа приказна да ја видиме и во некоја друга уметничка форма.

Рецензија на Сашо Огненовски