(Кон збирката раскази „Во главата слушам песна“ од Елизабета Баковска во издание на Или-Или, Скопје, 2020 година)

 Стиховите од песните остануваат како семиотичка сенка во нашата свест, а кога ќе престанеме да ги слушаме тие песни остануваат како прилепено животно искуство од кое не сакаме да се одвоиме затоа што тоа е тоа што не поврзува со артифициелното искуство на оние големи музичари што ги напишале тие стихови и од нив направиле незаборавни хитови. „Во главата слушам песна“ на Елизабета Баковска е прозен раритет затоа што овие кратки раскази отвораат некои слатки интердисциплинарни простори во нашата искуствена меморија кои се, всушност оној дел од нашиот духовен корпус без кој не можеме, како што телото не може без лимфа. Значи, тоа се книжевни ганглии чии текови се модифицираат преку се она што значи интелектуално ткиво пермутирано во живнотна определба. Четириесет и деветте кратки раскази имплицираат одблесоци од чиј сјај не ги затвораме очите, одблесоци кои не нé заслепуваат. Додека ги читаме овие раскази чувствуваме една блага носталгија која не ни носи очај, туку исполнетост, чувство кое има форма на длабок здив и задоволство на мигот без кој не можеме. Не сме целосни.

Елизабета Баковска

Оваа прекрасна збирка кратки раскази е инспирирана од 49 музички нумери во распон од Кирил Манчевски, преку Јосипа Лисац и Кемал Монтено, преку нашите Тоше Проевски и Мизар, па сé до вознемирувачкиот Јан Гарбарек и нежниот Нат Кинг Кол. Елизабета Баковска во своите кратки раскази инспирирана од стиховната партитура на овие песни ги овековечува миговите на секојдневието и тоа е процес од кој ние, како читатели извлекуваме еден симпатички екстрат и тој екстрат го споделуваме со својата чувствена меморија. Тој процес е легитимен, но во оваа прозна збирка има уште еден процес, а тоа е она што во последно време оние што пишуваат за литературата го нарекуваат coming of age. Авторката одново одживува цел еден живот низ рефрените на песните кои останале како бесмртни. Уште на самиот почеток таа во своите редови го заграбува своето детство, од новото фустанче, до добивањето на вошки во школото, па се до трогателната кратка приказна за детенцето сираче кое крадело „емиш и зразават“ во Битола. Баковска низ своите раскази ја соочува својата прозна острина со бесмртните стихови, т.е. соочува бесмртност со бесмртност. Соочувајќи го на тој начин своето интимно созревање и целиот тој мемориски конгломерат кој подразбира „освојување“ на кујната што би значело освојување на еден сериозен дел од животот, но и заслушување на оние гласови кои го вовлекуваат човека во онаа доба кога за првпат си го поставува прашањето за смислата на своето постење. Еден од најубавите кратки раскази на оваа книга „Глас“ говори за тоа божествено дошепнување кое сите ние сосема поинаку си го толкуваме и се чини дека сите одиме на различни страни во својот спиритуален развој. Во овој расказ Баковска споменувајќи го филмот „Прашина“ на Милчо Манчевски својот текст го поврзува токму со нумерата Primitive Science на Кирил Џајковски: „Гласот на мајка ми исчезна уште пред да исчезне таа. Еден ден едноставно го снема. Гледаше во некоја за мене невидлива точка и молчеше. А потоа ја снема и неа. Ја немаше неколку месеци, се до пред некој ден, кога се појави нејзиниот глас, тука, во мене, на местото на она што дотогаш го препознавав како свој глас. Нејзиниот глас ме сепна, ме обзеде со тегобата на мислата за нејзиното безгласно препуштање на свеста за себе.“ Се чини дека ова е естетската координата по која се слеваат сите кратки раскази од оваа по многу нешта специфична збирка. Гласот кој секогаш го слушаме понекогаш не е нашиот, т.е. во многу наврати е туѓ глас од чиј вербум го извлекуваме секој наш следен потег, а сеќавањата не наведуваат некои од тие потези да ги пречкртаме затоа што едноставно не требало да ги направиме. Затоа оваа талентирана авторка има многу право кога говори за гласовите кои легнуваат врз нашето артифициелно сеќавање кое пак, од друга страна не е наше, туку е еден симпатички трансфер од кој никогаш не би се откажале.

Животниот тек на овие раскази пласти зрелост која повеемено смета, но повремено и облагородува. Но: „не знам дали моите битки некогаш ќе престанат. Светот е крвава безумна топка во која постојано некого напаѓам, постојано нешто бранам, постојано одбивам да се предадам“ (Љубов). Песната која ја слушаме во главата има длабока инспиративна гама. Затоа зрелоста во овие раскази Баковска ја чувствува како аура, која ја издава во моментите кога сака да ја прегрне својата младост, но на многу наврати и го исправа патот на судбината кој е чист и со видлив хоризонт. A propos љубовта како наслов и како инспирација, забележуваме дека повеќето хитови кои ги инспирираат овие длабоко интимни кратки раскази се лирски. Тоа говори за една крајно емотивна конципираност на ова книга и за една длабока аналитика на „мигот“, на онаа временска честичка која во многу наврати чини цел еден живот.

Конечно, она што од секоја песна која ја паметиме во главата го слушаме најмногу нејзиниот рефрен. „Во главата слушам песна“ е збирка раскази која говори за таа мистична средба на судбинските мигови со музичките рефрени. Убавите и лошите мигови во животот се повторуваат, но се секогаш различни затоа што околностите се различни исто онака како што рефрените се различни затоа што музичките жанрови се различни.  А нивната и естетска и содржинска синтеза ја прават животната филозофија, одговорот на прашањето „Што сум јас?“ или уште поегзактно „Кој сум јас?“

Јас овој прекрасен собир на кратки прози би го нарекол метаболитичка кратка проза. Сите овие четириесет и девет раскази пулсираат низ минималистички контекстуализирани настани кои на некој начин се честички од нечиј/сечиј животен циклус. Интимната метареалистичка матрица која постанува и еден вид на интертекстуална релација  со музичката уметност чија автореференцијалност ни ја поттикнува рецепцијата ја доживуваме како наш животен реалитет преточен во меморија.

Читајќи збирка кратки прозни раскази секогаш имам чувство дека тие книги се без почеток и крај и дека тоа донекаде му ја дава живоста на овој прозен вид и кој, од друга страна има внатрешна органика која се склопува низ спојувањето на впечатоците, еден чуден мозаик кој како читатели постојано го прередуваме и добиваме нови и нови значења. „Во главата слушам песна“ во таа смисла има двојно значење најмногу заради комплексноста на инспирацијата која верувам дека го одбрала најкраткиот пат кон читателот.

Рецензија на Сашо Огненовски